پیش‌تر دانشمندان با روی کار آمدن ژائیر بولسونارو، نسبت به نابودی قریب‌الوقوع جنگل‌های آمازون ابراز نگرانی کرده بودند. ژائیر بولسونارو، نماینده راست افراطی کنگره برزیل، توانست در انتخاباتی که ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸ (۶ آبان ۱۳۹۷) برگزار شد، ۵۵٫۲ درصد آراء را از آن خود کند و به‌عنوان رئیس‌جمهور برزیل برگزیده شود. به‌گفته بسیاری از مفسران سیاسی، دلیل پیروزی بولسونارو، وعده‌های انتخاباتی او بود که در آن به هواداران خود وعده حل وضعیت اسفبار فساد، خشونت و وضعیت اقتصادی کشور را داده بود.

بولسونارو که به «ترامپ حاره» معروف است، در همان کارزارهای انتخاباتی خود نیز بارها تأکید کرده بود که قصد دارد تحولاتی را در سیاست‌های زیست محیطی برزیل انجام دهد. ژائیر بولسونارو به‌عنوان رئيس‌جمهور برزيل، تقريبا دو سوم آمازون، بزرگ‌ترين جنگل حاره‌ای کره زمين را تحت کنترل دارد. رئیس‌جمهور تازه‌برگزیده‌‌شده‌ی برزیل که با وعده پیشرفت اقتصاد بر سرکار آمد، اعلام کرد که وجود بسیاری از مناطق حفاظت‌شده مانع از توسعه کشور می‌شوند. بولسونارو اعلام کرده که می‌خواهد بزرگ‌راهی را در جنگل‌های آمازون احداث کند و فعالیت‌های سازمان‌های غیر دولتی مدافع محیط‌زیست به مانند «گرین‌پیس (Greenpeace)» و «صندوق جهانی طبیعت (World Wide Fund for Nature)» را در این کشور محدود کند.

حال با توجه به اطلاعات ماهواره‌ای اخیر، به نظر می‌رسد که هر دقیقه منطقه‌ای از جنگل‌های آمازون تقریبا به وسعت یک زمین فوتبال از بین می‌رود. میزان خرابی‌ها به این معنی است که رئیس‌جمهور جدید و راست‌گرای برزیل شروع به عمل به وعده‌های انتخاباتی خود کرده است. آمازون بزرگ‌ترین جنگل بارانی جهان و در واقع «نفس سیاره» است. گیاهان جنگل‌های حاره‌ای، دی‌اکسید کربن جو را می‌بلعند، از کربن برای رشد خود استفاده می‌کنند و اکسیژن منتشر می‌کنند. به همین دلیل از آمازون که ۲٫۱ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد، به‌عنوان «ریه‌های سیاره» یاد می‌شود. این جنگل‌ها به کره زمین کمک می‌کنند تا دی‌اکسید کربن را تنفس کند و اکسیژن را بیرون دهد و نقش حیاتی در تغییرات اقلیمی داشته باشد که طی دهه‌های اخیر با افزایش فعالیت‌های انسانی شتاب بیش‌تری گرفته است.

ژائیر بولسونارو در کارزارهای انتخاباتی خودش نیز گفته بود که تحولاتی را در سیاست‌های زیست محیطی برزیل به وجود خواهد آورد

مقاله‌های مرتبط:

• آمازون بالاترین میزان جنگل‌زدایی یک دهه اخیر خود را تجربه می‌کند
• نگرانی دانشمندان: رئیس‌ جمهور جدید برزیل جنگل‌های آمازون را نابود می‌کند

دانشمندان برآورد کرده‌اند که آمازون ممکن است یک ششم کربن ذخیره‌شده در گیاهان سراسر جهان را در خود داشته باشد. دانشمندان زیست محیطی معتقدند که این «سامانه مکنده کربن»، یکی از بهترین راهکارهایی است که برای تغییرات اقلیمی در دست داریم. در وضعیت فعلی، بهترین راه برای خارج کردن دی‌اکسید کربن از جو، حفاظت و بازسازی جنگل‌ها است. با این حال، یک مقام ارشد برزیلی که نخواست نامش فاش شود، به بی‌بی‌سی گفت که دولتش، جنگل‌زدایی را تشویق می‌کند.

جنگل‌ها چگونه پاک‌سازی می‌شوند؟

معمولا به وسیله بولدوزرها که ریشه‌های کم عمق درختان را از زمین بیرون بیرون می‌کشند و راه را برای توسعه زیرساخت‌های مدرن هموار می‌کنند. در محدوده‌ی گسترده‌ای که به‌تازگی درختانش قطع شده‌اند، درختان غول‌پیکری توسط گزارشگران بی‌بی‌سی مشاهده شدند که بر زمین غلطیده‌اند که هنوز بسیاری از شاخ و برگ درختان آن‌ها سبز بودند و زمین مجاور هم که بدل به زمینی برهوت و خشک شده بود، زیر آفتاب شدید به چشم می‌خورد. در مرحله بعد، جنگل‌های پاک‌سازی‌شده، فروخته و سوزانده می‌شوند و برای کشاورزی آماده می‌شوند. در سایر نقاط، چوب‌برهای غیرقانونی مسیرهای جدیدی را از احداث کرده‌اند تا به درختان باارزشی دست پیدا کنند که می‌توانند بر حسب تقاضا در بازار سیاه بفروشند.  

این فعل‌و‌انفعالات روی جنگل‌ها به چه معنا خواهد بود؟

از زمانی‌که ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور برزیل شد، تصاویر ماهواره‌ای در نیمه اول سال جاری افزایش چشمگیر قطع درختان را نشان می‌دهد. بد نیست بدانید برزیل کشوری است که بیش‌ترین قسمت منطقه آمازون به آن تعلق دارد. تجزیه و تحلیل اخیر نیز نشان می‌دهد که میزان تخریب‌ها در دو ماه گذشته به طرز فاجعه‌آمیزی افزایش یافته است، در واقع در هر دقیقه به‌طور متوسط یک هکتار جنگل پاک‌سازی می‌شود.

طبق آمار رسمی، بزرگ‌ترین دلیل برای قطع درختان، ایجاد مراتع جدید برای گاوها است و طی بازدید گزارشگران بی‌بی‌سی از منطقه، گله‌های بی‌شماری در مراتع دیده شدند که سابقا جنگل‌های بارانی وسیعی بودند. در دهه‌ی گذشته، دولت‌های قبلی توانستند جنگل‌زدایی را با اقدامات هماهنگ توسط ادارات فدرال و سیستم جریمه کاهش دهند. اما بولسنارو و وزیرانش این جریمه‌ها را مورد انتقاد قرار داده‌اند و با توجه به این امر شاهد رشد چشمگیر قطع درختان و جنگل‌زدایی و به‌معنای واقعی کلمه «جنایات زیست‌محیطی» هستیم.

چرا جنگل‌های آمازون اهمیت دارند؟

جنگل‌های بارانی آمازون مقدار زیادی کربن را در میلیاردها درخت خود نگه می‌دارند که بیش از صدها یا حتی هزاران سال انباشته شده‌اند. هر سال، برگ‌ها مقدار زیادی از دی‌اکسید کربن را جذب می‌کنند که در غیر این صورت وارد جو کره زمین می‌شود و سبب افزایش دمای جهانی می‌شوند. براساس برآورد اخیر، درختان جنگل‌های آمازون، دی‌اکسید کربنی معادل با انتشار سوخت‌های فسیلی بیش از ۹ کشور را جذب کرده‌اند که خود بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰ دارای جنگل‌هایی بوده‌اند.

تصاویر ماهواره‌ای که قطع درختان در سال ۱۹۸۴ و ۲۰۱۸ در منطقه سانتارم را با هم مقایسه می‌کند

جنگل‌های بارانی آمازون، همچنین غنی‌ترین تنوع زیستی سیاره‌ی زمین را در خود دارد. در واقع، براساس برآورد دانشمندان، آمازون، زیستگاه یک دهم از همه‌ی گونه‌های گیاهی و حیوانات کره زمین را تشکیل می‌دهد. در همین منطقه آمازون است که حدود ۱ میلیون بومی زندگی می‌کنند که با شکار و گردآوری در جنگل‌ها امرار معاش می‌کنند. به همین دلیل، بسیاری از سازمان‌های حقوق بشری از وقوع نسل‌کشی در جنگل‌های آمازون ابراز نگرانی کرده‌اند.

سیاست جدید برزیل به چه معنا خواهد بود؟

به‌گفته‌ی یک مقام ارشد محیط زیست برزیل، تأثیر آن بسیار عظیم خواهد بود، به طوری که خود او حاضر نشد نامش فاش شود و به‌صورت ناشناس این گفته‌ها را اعلام کرد تا به به گوش جهانیان برسد. گزارشگران بی‌بی‌سی مجبور شدند که به‌صورت مخفیانه با او ملاقات کنند و هیچ صدا یا تصویری نیز ضبط نشود تا هؤیت او فاش نشود، چرا که بلسنارو، کارکنان محیط‌زیست دولت خود را از صحبت با رسانه‌ها منع کرده است.

در طول سه ساعت مصاحبه، چهره‌ی تیم‌های کوچک و کم منبعی از کارشناسان دولتی پرشور هؤیدا شد که می‌خواستند جنگل‌های آمازون را نجات دهند، اما قدرت اجرایی لازم را نداشتند و به زیر سیطره اربابان سیاسی خود سر خم کرده‌اند. در مقابل بولسنارو توانست بر دستور کار پوپولیستی تأکید کند که توسط شرکت‌های کشاورزی و کشاورزان کوچک پشتیبانی می‌شود، و بسیاری از آن‌ها بر این باورند که بیش از حد از آمازون حفاظت می‌شود و کارکنان محیط‌زیست نفوذ زیادی دارند.

طبق آمار رسمی، بزرگ‌ترین دلیل برای قطع درختان، ایجاد مراتع جدید برای گاوها است

بولسونارو گفته است که می‌خواهد قوانین محافظت از جنگل را تضعیف کند و شهروندان و فعالان محیط‌زیستی که شغلشان نگه‌داری از درختان است را مجازات کند. نتیجه، طبق گفته مقام رسمی محیط‌زیست: «ما احساس می‌کنیم که دشمنان آمازون هستیم، در واقع دید به ما باید کاملا متفاوت باشد و به ما به چشم افرادی نگریسته شود که تلاش می‌کنند از میراث زیست محیطی برای نسل‌های آینده حفاظت کنند. آن‌ها (مقامات دولتی‌) نمی‌خواهند ما حرف بزنیم؛ زیرا ما حقیقت را می‌گوییم، مناطق حفاظت‌شده مورد حمله و تخریب قرار می‌گیرند.»

بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد؟

این مقام رسمی معتقد است که آمار و ارقام جنگل‌زدایی می‌تواند حتی بدتر از آن باشد که به‌صورت رسمی اعلام می‌شود. او گفت: «دولت تلاش می‌کند نشان دهد اطلاعات اشتباه هستند و آمار و ارقام واقعی را نشان نمی‌دهند.»

وزیران دولت ژائیر بولسونارو قصد دارند پیمانکار مستقلی را به استخدام در بیاورند تا از طریق تصاویر ماهواره‌ای اطلاعات لازم را گردآوری کند و کارهای سازمان دولتی فعلی را زیر سؤال ببرند. همچنین فصل بارانی در حال حاضر به انتهای خود نزدیک می‌شود و به دلیل اینکه جنگل‌زدایی معمولا در ماه‌های خشک سال اتفاق می‌افتد، مقامات هراس دارند که سرعت تخریب جنگل‌ها افزایش یابد. او گفت در حقیقت وضعیت می‌تواند حتی بدتر از این باشد، زیرا بسیاری از مناطق اخیرا تخریب‌شده هنوز توسط تحت پوشش تصاویر ماهواره‌ای قرار نگرفته‌اند. او در ادامه گفت: «مردم باید بدانند که چه اتفاقی در حال اتفاق افتادن است، زیرا ما برای مقابله با تجاوزات، حفاظت از مناطق و جلوگیری از جنگل‌زدایی به متحدانی نیاز داریم.»

دولت چه می‌گوید؟

با وجود درخواست‌های مکرر بی‌بی‌سی برای مصاحبه با وزرای محیط‌زیست و کشاورزی، تمامی این درخواست‌ها رد شدند. در اوایل سال جاری بولسنارو از رئیس‌جمهور ایالات متحده به‌عنوان یک شریک در بهره‌برداری از منابع آمازون دعوت کرد. وزیر محیط‌زیست برزیل، ریکاردو سالس، ماه گذشته در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی برزیل گفت باید به صاحبان زمین برای حفظ جنگل پاداش داده شود و کشورهای توسعه‌یافته باید این هزینه را پرداخت کنند و وقتی صدای جهانیان که خواستار نجات جنگل‌ها هستند بلند می‌شود، واکنش جدی داده می‌شود. مشاور امنیتی رئیس‌جمهور، ژنرال آگوستو هلنو پریرا، ماه گذشته به بلومبرگ گفت: «اینکه می‌گویند آمازون بخشی از میراث جهانی به‌شمار می‌آید، مزخرف است. آمازون متعلق به برزیل، و میراث برزیل است و باید برای برزیل و به نفع برزیل مورد استفاده قرار گیرد.»

عقیده کشاورزان چیست؟

برای چند دهه، سازمان‌های کشاورزی استدلال می‌کردند که شبکه‌های حفاظت‌شده جنگل‌ها، از جمله ذخایر بومی، برای یک کشور در حال توسعه که نیاز به ایجاد شغل دارد، بسیار محدود است. یکی از چهره‌های پرنفوذ در اتحادیه کشاورزان در شهر سانتارم که برای تولیدات گسترده سویا و گاو خود شهرت دارد، به بی‌بی‌سی گفت که سایر کشورها درختان خود را برای کشاورزی قطع کرده‌اند، اما اکنون از برزیل می‌خواهند همین کار را انجام ندهد.

واندرلی واگنر گفت که ایالات متحده و اروپا که محصولات تولیدی را از منطقه آمازون خریداری می‌کنند، کنترل‌های کمتر سختگیرانه‌ای نسبت به جنگل‌های خود دارند و در اروپا هم جنگل‌های کمی باقی مانده‌اند. واگنر در ادامه گفت که «ما باید آمازون را توسعه دهیم. بیش از چهار میلیون نفر در اینجا زندگی می‌کنند و آن‌ها نیز نیاز به توسعه دارند؛ این یک حق اساسی برای هر شهروند برزیلی است.»

گزارشی که اواخر سال ۲۰۱۸ از سوی صندوق جهانی طبیعت منتشر شد، نشان می‌داد که یک پنجم جنگل‌های آمازون طی ۵۰ سال گذشته از بین رفتند. و همان‌طور که برزیل به‌دنبال برآورده کردن تقاضای بیشتر برای تولید گوشت گاو و سویا است، بخش‌هایی از آمازون به اندازه کل کشور برزیل در حال نابودی است و با شاخص‌های نگران‌کننده اخیر به نظر می‌رسد که باید نگران آینده ریه‌های کره زمین باشیم.